په افغانستان کې د طالبانو د بیا واکمنیدو وروسته، دغه هېواد د پوهنتونونو د استادانو د تېښتې له څپې سره مخ شو. د “بینا تلویزیون” موندنې ښيي چې په تېرو دوو کلونو کې له ۳۷ دولتي پوهنتونونو او ۱۳۷ خصوصي پوهنتونونو څخه یو زرو او ۱۲۹ استادان له افغانستانه وتلي دي.
زیاتره استادان چې د طالبانو د واکمنۍ لاندې تدریس ته د دوام ورکولو پر ځای له افغانستان څخه د وتلو لاره غوره کړې، د ماسټرۍ یا دوکتورا سندونه لري.
د کابل پوهنتون د يوه پوهنځي پخوانى رييس چې نه يې غوښتل نوم يې واخيستل شي، وويل چې د طالبانو له خوا د پوهنتون د استادانو د علمي ازادۍ محروميت، سپکاوى او رواني شکنجې دوى له هېواده وتلو ته اړ کړي دي.
هغه وويل، کله چې جمهوري نظام سقوط وکړ، په پوهنتونونو کې ناوړه سياسي فضا رامنځته شوه: “استادان له هېواد څخه وتلو ته اړ شول او اوس هم مطلق اکثريت استادان له هېواده د وتلو په هڅه کې دي، ځکه چې ازاديانې اخيستل شوي دي.”
کابل پوهنتون لوی زیانمند
د «بینا ټلویزیون» د موندنو پر بنسټ، کابل پوهنتون د افغانستان د نورو پوهنتونونو په پرتله، خپل کدرونه له لاسه ورکړی دی. دغه پوهنتون چې په افغانستان کې تر ټولو لوی علمي او تعليمي مرکز پیژندل کیده، اوس د فرانسوي ژبې په څیر څانګو کې استادان نه لري.
د ساينس، جيولوجي، ژورناليزم، کمپيوټر ساينس، ښکلي هنرونه، حقوق او سياسي علومو پوهنځي هم د استادانو د پریښودو له امله د علمي کادرونو له کمښت سره مخ شوي او دا مهال د ژوندي پاتې کېدو له ازموينې سره مخ دي.
د کابل پوهنتون د حقوقو او سیاسي علومو د پوهنځي یو تن محصل مسعود احمدي وايي، په پوهنتون کې یوه عجیبه ګډوډي رامنځ ته شوې ده: «ستونزې دومره زیاتې شوې چې حتیٰ درس نشته، استادان تښتېدلي دي، او ځینو استادانو خپلې دندې پریښې او په کورونو کې پاتې دي. کابل پوهنتون له ګډوډۍ سره مخه ده.»
د کابل پوهنتون د ژبو او ادبیاتو د پوهنځي محصل هارون وايي، چې روان وضعیت محصلین ناهیلي کړي دي. هغه وويل: “استادانو پوهنتون پریښودلي او سړه فضا رامنځته شوې او د ځوانانو لېوالتيا ډېره کمه شوې ده.”
داسې خلا چې به هیڅکله ډک نشي
د افغانستان د اسلامي جمهوریت ولسي جرګې داسې یو قانون تصویب کړی وو چې د هغه پربنسټ هغه استادان چې د لیسانس سند لري باید د ماسټرۍ تر کچې خپلې زده کړې په پنځو کلونو کې ورسوي. نو پخواني نظام، په بهر کې د پوهنتونونو د استادانو د لوړو زده کړو د بشپړولو لپاره میلیونونه ډالر ولګول.
د کابل پوهنتون استاد احمد خيبر فيضي، چې د همدې پروګرام په چوکاټ کې يې د چين له يوې پوهنتون څخه د ماسټرۍ سند ترلاسه کړی او اوس په فرانسه کې اوسېږي، وايي دا ممکنه نه ده، چې د هغو استادانو چې ماسټري او دوکتورا یې درلوده، د نشتون خالي ځای په دې نږدیو وختونو کې ډګ شي: «وضعیت شاته لاړ او د پوهنې سیسټم زیان ولید. د پوهنتونونو د استادانو وتل چې د لوړو زده کړو لکه دوکتورا او ماسټرۍ سره یې لسیزې تجربې درلودې، یو داسې خلا ده چې ډک به نشي او تریخ پایلې به ولري.»
په تیر نظام کې د افغانستان په دولتي او خصوصي پوهنتونونو کې تر لسو زرو زیاتو استادانو تدریس کاوه، چې یو پر دریمه برخه یې ښځې وې. د پوهنتونونو د سلګونو استادانو د مهاجرت تر څنګ، که له کار څخه د ښځو محرومیت هم محاسبه کړو، په حقیقت کې د افغانستان پوهنتونونو له دېرش سلنه څخه زیات خپل استادان له لاسه ورکړي دي، داسې خلا رامنځته شوې ده چې هېڅکله به ډکه نه شي.
